<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<?oxygen RNGSchema="http://ccl.rch.uky.edu/XML/CCL.rng" type="xml"?>
Collectio Hispana Gallica Augustodunensis
Transcribed by
Annette Grabowsky
Encoding initiated by
Clemens Radl
Encoding continued by
Christie Pavey
Carolingian Canon Law Project
Benedictus Levita Project
April 18, 2016
Vaticano, Citta del
Biblioteca Apostolica Vaticana
Vat. lat.
1341
ff. 95v-97v
Synodus Toletana decima
IN NOMINE DOMINI HABITA SYNODUS IN TOLETANA URBE. INCIPIT DIE KALENDARUM
DECEMBRIUM, ANNO OCTAVO GLORIOSI DOMINI RELIGIOSISSIMI, RECCESVINTODI PRINCIPIS AERA DCLXVIII.
Gratulationem nobis spiritalem divina contulit gratia, quando tribuit inter nos
et salutaris disciplinae frequentiam, et convenire ad
pacificorum studia preoptata. Congregatis ergo nobis et in concordiam animi et
in conventu loci, referentes gratias invisibili deo et glorioso rerum domino
Reccesvintdo regi, cuius
salutissimo voto retenta paternitatis sanctę traditione ad sacrum quivimus
adunari conventum, has subter adnexas, regulas concordi definitione prolatas
aeterna statuimus manere lege praefixas.
I.
De cęlebritate festivitatis dominicę matris, cum nihil fidei sinceritas per
diversitatem adversum incurrat, et unitatem catholicae regulae varietas
nulla decerpat, est tamen quod nisi temporum unitate [
]servetur, et discidium indiscisse unitatis parturiat et
sacramentorum unitate constare non valeat. Hinc est enim
quod paschale festum uno die celebramus et tempore, ne in Iudaicum decidamus
errorem. Hinc adventum sancti spiritus post resurrectionem domini, nisi
expectemus tempore definito dierum numerum numerum[ ], non possumus impleri
eiusdem spiritus dono, quoniam si caret plenitudinis numero, carere potest
et misterii sacramento. Hinc nativitatis dominicę sacrum quo evidenter de
utero virginali verbum prodiit caro factum, absque dubio servat, et temporis
cursum, et representat speciale die monimentum. Si ergo
nativitatis et mortis incarnatio huius verbi dies absque inmutatione ita
certus habetur, ut absque diversitate in orbe toto terrarum ab omni concordi
ecclesia cęlebretur, cur non festivitas gloriosę matris eius eadem
observantia uno simul ubique die simulque habeatur honore? Invenitur etenim
in multis Spaniae partibus huius sancte virginis festum, non uno die per
omnes annorum circulos agi. Quo enim transducit homines diversitas temporum
dum varietatem cęlebritatis non habere probantur? Qua de re quoniam die qua
invenitur angelus virgini verbi conceptum et nuntiasse verbis et indidisse
miraculis eadem festivitas non potest cęlebrari condigne. Quod interdum
quadragesima vel paschale festum, videatur incumbere, in quibus nihil de
sanctorum sollempnitatibus sicut ex antiquitate regulari cautum est convenit
caelebrari. Cum etiam et ipsuam
incarnationem verbi non convenit [
]et tunc celebritatibus praedicari, quando
constat in idipsum post mortem carnis gloria resurrectionis attolli. Ideo
speaciali constitutione
sancitur ut ante octavum diem quo natus est dominus genetricis quoque eius
dies habeatur caeleberrimus et preclarus. Ex pari enim honore constat ut
sicut nativitatem filii sequentium dierum insequitur dignitas, ita
festivitatem matris tot dierum sequatur sacra sollempnitas. Nam quid festum
est matris nisi incarnatio verbi? Cuiusque festum, ita debet esse sollemne,
sicut est et eiusdem nativitas verbi. Quod tamen nec sine exemplo decentis
moris, qui per diversas mundi partes dinoscitur observari, videtur institui.
In multis itaque ecclesiis a nobis et spatio remotis et terris hic nmos agnoscitur retineri.
Proinde ut de cetero quicquid est dubium sit remotum sollempnitas dominicae
matris die quintodecimo kalendarum ianuariarum omnimodo cęlebretur, et
nativitas filii eius salvatoris nostri
die, VIII kalendarum, earundem sicut mos est sollemnis habeatur in omnibusin omnibus habeatur.
II.
Frequentium molestiarum nocens impulsus contempni quidem magnitudine decentis
poterit gravitatis. Sed quia honesta sollicitudo cohibere properat quod
frequentata usitatio vitare non curat, ideo cum et quorundam paternorum
sanctionibus decretorum et institutionibus sit legalibus cautum, ne contra
salutem principum gentisque aut patriae quisquęam
meditari conetur adversum, hoc unum specialiter nunc depromitur observandum,
ut si quis religiosorum ab episcopo usque ad extremum ordinis clericorum
sive monachorum, generalia iuramenta in salutem regiam gentisque aut patriae
data repperiatur violasse voluntate profana, mox propria dignitate privatus
et loco et honore habeatur exclusus. Id miserationis obtentu tantummodo
reservato, ut an locum an honorem an utraque possideat concedendi ius
licentiamque principalis potestas obtineat.
III.
Reverentiae totius auditui percipiatur quia res dura, frustra cogitur hac
duriori extirpare censura. Agnovimus enim quosdam pontifices praecepti
principis apostolorum, qui ait: Pascite qui in vobis est gregem non coacte
sed spontaneae, neque dominantes in clero, sed forma facti gregi, ita esse
inmemores, ut quibusdam monasteriis parroechiabusque ecclesiis, aut suae
consanguinitatis personas, aut favoris participes iniquum saepe statuunt
praelatum, ita illis providentes commoda inhonesta, ut aut eis deferantur,
aut quę proprio episcopo dare iustus ordo depoposcerit aut quae rapere deputati exactoris
violentia potuerit. Proinde decenter omnibus placet in praesenti tale
rescindere factum et non esse de cetero faciendum. Nam quisque pontificum
deinceps aut sanguine propinquis, aut favore personis quibuscumque devinctis
talia commendare lucra temptaverit, et suum nefandae praesumptionis
excidium, et quod iussum fuerit devocetur in irritum, et qui ordinaverit
annuę excommunicationis subiacebit. Quae vero ablata fortasse fuerint ab eo
qui tulit reddantur in duplum.
IIII.
Bene per spiritum domini possumus cum sancto apostolo dicere non ignorare
[ ]nos astutias Satanę quia
impellimur zelo domus dei et ardore cremari. Videmus enim ad tanta fraudium
studia convalescentem excrevisse perniciem, ut et primęva patrum constitutio
a quibusdam aestimetur illudi, et nova iudicum putetur intentio pelli. Nam
inveniuntur nonnullae viduę diversis
excusationibus se adeo contegentes, vel blandiantur sibi non se patrum plena
religionis allegatitas
institutione teneri. Unde antiquis inconcusse permanentibus regulis hoc
adicitur novę oraculo sanctionis in vidiua quae sanctę religionis obtinere
praepositum voluerit sacerdoti vel ministro, ad quem aut ipsa venerit, aut
quem ad se veneire contigerit,
scriptis professionem faciat a se aut signo aut subscriptione notatam,
continentem se et religionis propositum velle et hoc perenniter inviolate
servare. Tunc accepta a sacerdote vel ministro apta
religionis huius veste, seu lectulo quiescens, sive quocumque in loco
consistens incunctanter utantur, ne diversi coloris aut diversae partis eadem notabilis vestis sed
religiosa et non suspecta, quae careat et varietatibus colorum et
diversitatibus specierum, adeo ut absque ulla suspitione transgressionis
maneat, usui tantum apta sanctae religionis et sui sexus conpetens ad
testimonium probitatis. Ut autem deinceps, nil devocetur in dubium, pallio
purpureo vel nigri coloris caput contegat ab initio susceptę religionis ut
dum illic tulerit signum probabilis sanctitatis ubi nullius falli poterit
visio intuentis, numquam attemptet ausus detestandę praesumptionis.
V.
Omnes feminę quae iam in preteritum religionis veste fuisse probantur
indutae, nihil excusationis valeat in oppositionem quęlibet obiectio, quamvis diversis ac
callidis adumbrare se velit fallatiae argumentis, sed ad sacratissimam
sanctionem disciplina sanctior eas teneat religatas atque subnixas,
commoneantur sane sacerdotis auctoritatis redeant sponte. Quae si redire
noluerint, inpulsu sacerdotis ac religionis cultum reducantur, et in
monasteriis redactę excommunicationis condignę sententia feriantur. Hic idem
quoque ordo in illarum condempnatione manebit quae quamlibet a sacerdote
sanctimonię vestem non accepissent, ipse tamen aut indutę sunt, aut in illo
diu habitu consenserunt, qui religionis esse cultus ab intuentibus
crederetur, si coram eclesia vel sacerdote aut etiam conpetentibus testibus
quandoque indutae certis indiciis aut testimoniis adprobatur, omnes tamen
haec sive venientes ad primam religionem seu post transgressum resumentes
iteratam conversionem sicut praemissum est et pallio capita contegant, et
conscriptam roboratamque professionis faciant scripturam, per quam ulterius
non sinantur relabi ad praevaricationis audatiam. Quae vero ex omnibus his
fuerint reppertę animum aut vestem in transgressione dedisse,
excommunicationis sententiam ferant, et rursum mutato habitu in monasteriis
donec diem ultimum claudant sub aerumnis arduae paenitentię maneant
religatę.
VI.
De his qui in parva aetate coram parentibus religiosis habitum tenuerunt. Qui
hucusque dissolutę operationis effectus interdum mutare fecit honestum
constitutionis edictum, dum inconditę resolvi putatur quod indissolubili
sanctionis auctoritate tenetur. Ideo quicquid obvium ex incerto occurrit
evidenter abici decet ut de cetero nihil supersit quod in dubium nutet.
Ideoque si in qualibet minori aetate vel religionis tonsura vel religioni
debitam vestem in utroque sexu filiis aut unus aut ambo parentes dederunt
certe aut nolentibus vel nescientibus se suscepta non mox visam in filiis
abdicaverint, sed vel coram se vel coram eclesia palamque in conventu eosdem
filios talia habere permiserint ad saecularem reverti, habitum ipsis filiis
quandoque penitus non licebit. Sed convicti quod tonsuram aut religiosam
vestem aliquando habuerint, mox ad religionis cultum habitumque revocentur,
et sub strenua districtione huiuscę observantię inservire cogantur.
Parentibus sane filios suos religioni contradere, non amplius quam usque ad
decimum aetatis eorum annum, licentia poterit esse. Postea vero an cum
voluntate parentum, an suae devotionis sit, solitarium votum erit filiis
licitum religionis adsumere cultum. Quisquis autem vel abolitione tonsurę,
vel saecularis vęstis assumptione detectus fuerit attigisse transgressionem
et excommunicationis censuram accipiat et religioni semper inhęreat.
Opitulante miseratione divina et gloriosissimi Reccesvindi principis
inhęrente voluntate religiosa his testibus decentissimę allegatis in pace
conexis, ex totis precordiorum visceribus damus gloriam et honorem soli
aeterno et inmortali deo patri et filio et spiritui sancto. Cuius dono
conlatum nobis agnoscimus pro eius eclesiae statu, et regere curam et posse
sacri regiminis conpetentia disponere iura. A quo petimus et optamus ut
porrecta in longitudine felicium dierum sacratissimi principis vita, et omni
gloriarum decore perpetim pollere salute. Nobis quoque attribuat susceptum
eclesię suę regimen, cum aequitate disponere, ac sollicitudinem gubernare et
in pace tenere ut post huiusmodi suscepta pericula pervenire possimus ad
cęlestia regna. AMEN.
Eugenius indignus Toletane sedis, metropolitanus episcopus haec nostrarum
definitioneum statuta
subscripsi, similiter et alii episcopi scripserunt, numero
XVI.
ITEM DECRETUM PRO POTAMIO EPISCOPO.
Adsumere poteramus canonicam, in cantum fraternę laetitiae tibiam quia divina
pietas conventum nostrum ad concordię convocaverat studia, et convenerat
mestitiam vitare quoniam visitatione disciplinae videbamur, paternas regulias innovasse sed gravius
sistrum pro cimbalo sumimus, et funus pro carmine
decantamus. Gementesque cum Hieremiae questibus dicimus: Dissolutum est
gaudium cordis nostri versum est luctum chorus noster. Unde et vae coram
nobis conspicimus, quoniam cecidisse coronam capitis nostri videmus, dum tam
nobile in infimum corruit, quod instans sublime sanctitatis optimum stetit.
Ecce etenim tractantibus nobis in pace de ecclesiasticis regulis delatum est
conventui nostro epistolium confusę confessionis et abolendae subscriptionis
quod Potamius Bacarensis ecclesię episcopus de factis propriis
suis verbis suis adnnotarat
articulis. Quo reserato quid obliteranda pagina, et abolenda litterarum
panderent elementa, fletibus potius quam sermonibus lacrimosa contio
recensuit, tunc salutarię tantum secretimque adunatis pontificibus dei
praedictum episcopum adesse fecimus coram nobis. Quem singultibus
adgredientes amplius quam loquelis, reseratam illi suae deformitatis, et
nostrae confusionis protulimus scripturam. Quam accipiens ac recurrens
sciscitantibus nobis utrum sui operis et suae adnotationis intimatio esset.
Ille suum actum suique oris eloquium suorumque digitorum esse robur
adseruit, quod illic relegendo praevidit. Rursum divini nominis
contestatione hunc adiurantes obtestati sumus, ut an de se sponte mendacium
diceret, aut alicuius violentia praeventus et perterritus [ ]talia enarraret veraciter indicaret.
Qui mox flebili voce luminibusque ploratu madentibus et fragore singultuum
cum unius dei nominis iuramento sclamavit se, et vera eadem mala de se
confiteri, et ad haec confitenda nulla se violentia praegravari. Unde etiam
ferme per novem menses sponte deseruisse regimen eclesiae et ergastulo
quodam pro admisso flagitio acturus paenitentiam se conclusisse praedixit.
Tunc per fidelem confessionem et agnito quod tactu femineo sorduisset
declarata licet hunc antiquitas paterna sacris regulis deicere ab honore
decerneret, nos tamen miserationis iura servantes non abstulimus nomen
honoris quod ipse sibi sui criminis confessione. Iam tulerat, sed valida
auctoritate decrevimus perpetua poenitentia hunc inservire offitiis et
erumnis. Providentes melius illum per asperam ire paenitentiae solitudinem,
ut quandoque perveniret, ad refrigerii mansionem, quam relictum in
voluntatis suae latitudine ad precipitium deici aeterna dampnatione. Tunc
venerabilem Fructuosum eclesiae Dumlensis episcopum communi
omnium nostrorum electione constituimus eclesię Bracarensis gubernacula
continere. Ita ut omnem metropolim provintiae Gallitiae cunctosque episcopos
populosque conventus ipsius omniumque curam animarum Bracarensis eclesiae
gubernandam suscepiens ita conponat atque conservet, ut et dominum nostrum
de rectitudine operis sui glorificet, et nobis de incolumitate eclesiae eius
gaudium prestet. Quia vero ad futurum prospicere convenit ne exoriri in
statu pacis quędam commotio litis patrum sententiam quę iam dictum Potamium
episcopum rectitudine dampnat huic decreto conectere vigilantia nostra
procurat.
HIC DATUS CANON EX CONCILIO VALENTINO TITULO IIII.
Nec illud scribere alienum ab eclesiae utilitate censuimus ut sciretis
quicumque sub ordinatione vel diaconatus vel presbiterii vel episcopatus
mortali crimine dixerint se esse pollutos, a supradictis ordinibus
submovendos, reos scilicet vel veri confessione vel mendatio falsitatis.
Neque enim absolvi potest in his si in se ipsos dixerint, quod dictum in
alios puniretur. Quoniam omnis qui sibi fuerit mortis causa maior homicida
est. Multae quidem et aliae sententiae huic poteritant innecti decreto quae
praedictum Potamium episcopum severissima austeritate abicere iubent, sed ex
omnibus hanc conscriptam ponere sententiam maluimus, ne si tota condempnationeis edicta
replicassemus gravissimę ultionis auctores exsistere videremur. Factum
decretum sub die kł deceb. anno feliciter octavo regni gloriosissimi domini
Reccesvindi regis. Eugenius indignus Toletane sedis metropolitanus
episcopus, hoc iudicii nostri decretum subscripsi, similiter et alii
episcopi subscripserunt id numero XVI.
ALIUD DECRETUM.
Vidimus tractatibus invenire quod iustum est et experientia esse iudicantium
conprobatum, et iuxta summi iudicii statuta plenior invenitur auctoritas.
Ideo mentis intentionem morisque simul studia deducentes in cognitionem
audiendi negotii dilatum est ad nos conventum sancti concilii et directo
gloriosi, domini nostri Reccesvindi regis per illustrem virum VVambanem
testamentum gloriosae [
]memoriae sancti Martini eclesie Bracarensis
episcopi qui et Dumlense monasterium visus est construxisse ut
reserato eo quid hic memoratus beatissimus vir decrevisset nostrę cognitioni
patesceret quo testamento in omnium conventu relecto conperimus ex ordine a
memorato principe ad nos esse directum, quoniam idem
gloriosę memoriae sanctus vir ita decreverat, ut succedentibus per ordinem
regibus ad complementum eius. Ipsius constitutio commendata maneret. Tunc
deinde inlatum est nobis testamentum Ricimiri memoratę eclesiae
Dumlensis episcopi, quod de rebus suis in eadem eclesia
decreverat examinatione veredica dirimendum. Quo relecto cognovimus eundem
auctorem suum illi diversae constitutionis edidisse conditionies. Inter quas unam validam
conatus est religationem constringere, deputans et inlationes tributorum et
pretia frugum absque aliqua diminutione annua vice pauperibus erogare
nihilque esse absque deliberatione relictum, quo usibus eclesiae posset
quadam de liberalitate servire. Tunc ex voce partis Dumlensis
eclesiae adstriuctum est quod
universas species generis et corporis rerumque in eiusdem eclesiae domo
intrinsecus, ad usus domesticos ex tempore suae ordinationis, idem episcopus
Ricchirius invenit, auet quae
ipse aut de opere utriusque sexus artificum familiarum eclesiae potuit
habere confecta, atque inlata, autquę [*] sua professione habuisse visus est
conquisita, omnia moriens iussisset pauperibus erogare. Quaedam vero ita
viliori praetio vendere ordinasse, ut negotiatio harum rerum perditio potius
quam mercatio censeretur. Edidisse quoque quosdam liberos ex eiusdem
eclesiae familiis, quibus etiam cum aliis ad se pertinentibus omnibus
amplius quam quinquaginta repperitur utriusque sexus dedisse mancipia.
Quibus dampnis ita cognitis, quia et cuncta remedia intrinsecus domus tam
indiscrete largita fuerant, ne quid ad integritatem eclesiae reliquum
superesset. Cum nulla inminens causa pauperum necessitatis existeret [ ]quae hoc tam examussim erogarei deposceret, atque pro
libertis illis nihil secundum canonicam sanctionem datum in commutatione
patesceret, sed nec pro mancipiis et reliquis rebus eisdem libertis calatis
aliquid in repensationem relictum eclesiae notesceret verum, et rem suam ita
in nomine pauperum religasset. Ne aliquid remedii ex hoc ecclesiasticus usus
adtingeret ducti sumus tam rationis intuitu, quam paternarum sanctionum
dicto ipsius testamenti seriem etsi non usque quaque in irritum devocari in
quodam tamen rationabili auctoritate temperamento deducere. Scilicet quia
tantorum dispendiorum damnis a memorato Ricchimiro episcopo factis res
ecclesiastica dinoscitur subiacere omnis res eius quam in delegatam reliquit
pauperum nomini, tamdiu Dumensis eclesiae,
plena deserviat facultate, donec omne [
]hoc damnum quod in utensilibus domus
sustinuit, valeat evidentius reparari, ac tunc conpleta restitutione damni
observetur. Sicut decreta est series testamenti, liberti vero qui ex
familiis eclesię facti sunt seu res universa quae in mancipiis aliisque
corporibus vel illis vel suis hominibus conlata esse dinoscitur, cuncta
in discretione venerabilis fratris nostri Fructuosi episcopi disponenda
relinquimus. Ut quia hęc videns ordo patrum in irritum devocat, illius
temperamentum haec ad miserationem adducat. Qualiter nec regulam paternam
modus excedat, et miserationem severitas non extinguat. Ut secundum merita
servientium et libertatis praemia, et rerum donaria, vel subtrahat vel
concedat. Editum decretum sub kł decembris anno feliciter octavo regni
gloriosissimi domni nostri Reccesvindi regis.
Eugenius indignus Toletanae sedis metropolitanus episcopus, hoc iudicii
nostri decretum subscripsi. Similiter et alii episcopi subscripserunt numero
XVII.
aut quae corrected from atque by
addition of u between a and t.
Shelfmark:
Vaticano, Citta del, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat., 1341